Sorry Mate, I Didn't See You
In november voelen we duidelijk het korten van de dagen. De ochtend- en avondspits vallen na lange tijd opnieuw in een periode van duisternis. Fietsverlichting en de zichtbaarheid van fietsers is dan ook een jaarlijks terugkerend aandachtspunt. In november wordt hieraan preventief gewerkt, door middel van communicatie, verkoop van fietslichtjes en andere acties. In de maanden daarop worden repressieve acties (boetes) gevoerd.
Begrijp me niet verkeerd: zichtbaarheid is belangrijk voor de verkeersveiligheid! Er zijn wettelijke regels en iedere weggebruiker (inclusief de fietser) dient zich daaraan te houden. Veel fietsers gaan zelfs een stap verder dan de wettelijke verplichtingen: ze dragen fluovestjes, fluowraps of fluomouwen (handig om een richtingsverandering mee aan te geven).
Kerstboomverbranding
Toch is dat niet altijd voldoende. Zelfs een kerstboom, vermomd als fietser, krijgt dan te horen: “Sorry kameraad, ik had je niet gezien”, vaak terwijl de autobestuurder zijn gsm wegsteekt of de kruimels van zijn mond veegt. Dat fenomeen heeft een naam: Sorry Mate I Didn’t See You (SMIDSY). Uit de psychologie leren we dat weggebruikers slechts een beperkt aandeel visuele prikkels ook effectief kunnen verwerken en dat dit vooral visuele prikkels zijn die binnen het verwachtingspatroon van die weggebruiker vallen. Met andere woorden als je niet actief (‘bewust’) uitkijkt voor een bepaald type visuele prikkel (zoals een fietser of een verkeersbord), is de kans groot dat je die wel ‘ziet’, maar niet ‘waarneemt’. Het versterken van de visuele prikkel (fluohesje) helpt ongetwijfeld om die fietser te zien, maar leidt af van een andere visuele prikkel (bijvoorbeeld de voetganger die net wil oversteken).
De fietsverlichtingspreventiecampagnes in november ontaarden in de media snel in een heksenjacht, waarbij vaak alle fietsers over dezelfde kam geschoren worden. De cijfers van de politie van Gent van de repressieve acties in december 2011 nuanceren dit beeld. Op 6 december 2011 communiceerde de stad Gent een aantal resultaten van gerichte politieacties. Daaruit bleek dat 92,3% (ofwel 1.893 van 2.051) van de gecontroleerde fietsers in orde was met de fietsverlichting. Er is dus zeker ruimte voor verbetering. Morbide wordt het pas als je de cijfers voor de gerichte alcoholcontrole ernaast legt (die nota bene op dezelfde dag gecommuniceerd werden): 74 bestuurders op 855 bliezen positief. Dat is 8,66%. Of als je het anders bekijkt: 91,34% van de chauffeurs rijdt nuchter rond. Als je daar de cijfers van de modal split op toepast, blijkt dat er 6 keer meer geïntoxiceerde chauffeurs rondrijden dan fietsers waarvan de verlichting niet in orde is. Natuurlijk is dit kort door de bocht, maar ik hoor die 8,66% al denken: “Nu ja, ik kan perfect rijden met een glaasje op”. Meestal zijn dat dezelfden die vinden dat een fietser zonder licht het ‘zelf gezocht’ heeft. Dat zijn diegenen die levens nemen.
Guns don't kill people
Wie is verantwoordelijk voor een oorlogsslachtoffer? Is het het wapen dat afgeschoten wordt? Is het de oorlogsjournalist die de baan van de kogel kruist (of erger: een burgerslachtoffer)? Is het de soldaat die de trekker overhaalt? Of is het de maatschappij waarin een dergelijk conflict mogelijk is? Dezelfde vragen kunnen we ons stellen wanneer het over verkeersongevallen gaat. In 2011 steeg het aantal verkeersdoden in België voor het eerst sinds lange tijd. Dit ondanks investeringen in sensibilisering, veiligere infrastructuur en veiligere voertuigen. Om het met de woorden van Koen Van Wonthergem, gedelegeerd bestuurder van de Ouders van Verongelukte Kinderen, te zeggen: “Het enige dat nu nog kan helpen, is een verandering in attitude."